Vaccine Covid-19 có tạo đủ kháng thể bảo vệ lâu dài hay không?

Trong cuộc chiến đẩy lùi đại dịch Covid-19 việc tiêm vaccine là biện pháp ưu tiên hàng đầu. Những trường hợp có nguy cơ mắc Covid-19 nặng thì Vaccine chính là lá chắn giúp giảm nguy cơ nhiễm, lây lan của SARS-CoV-2 cũng như bảo vệ những người xung quanh.

Tuy nhiên, hiệu quả bảo vệ của các loại vaccine phòng Covid-19 thường chỉ duy trì trong thời gian ngắn như các loại vaccine phổ biến hiện nay như ngừa bạch hầu – ho gà – uốn ván, sởi – quai bị – rubella, viêm gan B, bại liệt, bệnh do HPV…

Trong khi các loại Vaccine phòng sởi – quai bị – rubella chỉ cần tiêm một mũi duy nhất là đã có thễ miễn dịch bệnh suốt đời. Vaccine phòng thủy đậu có tác dụng trung bình 15 năm. Nếu vaccine uốn ván không cung cấp kháng thể suốt đời nhưng cũng có thể phòng bệnh trong vòng 10 năm.

Trong khi đó, đối với người trưởng thành vừa mới chỉ tiêm vaccine Covid-19 được 6-8 tháng đang được xem xét phê duyệt sẽ phải tiêm nhắc lại.

Tốc độ hình thành biến chủng mới quá nhanh

Trong thời gian qua, có thể thấy SARS-CoV-2 không ngừng đột biến và tạo ra các biến chủng mới (Alpha, Beta, Delta, Epsilon…, và gần đây nhất là Mu).

Trong đó, tại Việt Nam và nhiều nước trên thế giới biến chủng Delta – được CDC xếp vào nhóm đáng lo ngại nhất khi gây ra các đợt bùng phát dịch nghiêm trọng nhất từ trước đến nay. Chính điều này khiến việc kiểm soát dịch bệnh trở nên khó khăn hơn bao giờ hết.

Trước khi được chấp thuận đưa vào sử dụng các vaccine luôn phải trải qua rất nhiều công đoạn từ nghiên cứu phát triển cho đến thử nghiệm lâm sàng để đảm bảo tính an toàn và hiệu quả cao nhất.

Virus có thể lẩn trốn khỏi đáp ứng miễn dịch của cơ thể nên các phiên bản vaccine hoàn thiện cuối cùng có khả năng không thể bao phủ được tất cả đặc tính của biến chủng mới.

Với tốc độ biến đổi của virus gây bệnh quá nhanh khiến vaccine ngừa Covid-19 khó bắt kịp. Chính điều này làm chúng khó tạo ra miễn dịch kéo dài. Một nghiên cứu đánh giá về vaccine Pfizer-BioNTech và AstraZeneca tại Anh đã đưa ra kết luận rằng hiệu quả của vaccine có thay đổi giữa các biến chủng virus.

Cụ thể với hai vaccine Pfizer-BioNTech và AstraZeneca hiệu quả phòng ngừa sau 2 liều tiêm đối với chủng Delta (hiệu quả lần lượt là 88% và 67%) đều giảm so với chủng Alpha (hiệu quả lần lượt là 93,7% và 74,5%).

So với các vaccine phổ biến khác như thủy đậu, sởi, quai bị, rubella…, do chúng không gây đột biến nhiều. Vì vậy mà các vaccine này luôn duy trì hiệu quả.

Lây lan nhanh 

So với những chủng gốc ban đầu các biến chủng của SARS-CoV-2 (nổi bật nhất là Delta) có khả năng nhân bản nhanh hơn rất nhiều. Theo Nature, những người nhiễm biến chủng Delta sẽ nhân bản lượng virus cao gấp khoảng 1.000 lần .

Không chỉ vậy các loại biến chủng này còn có thể lây lan qua đường không khí khiến bạn dễ bị phơi nhiễm với virus.

Trong khi đó việc tạo kháng thể tại đường hô hấp trên – điểm đến đầu tiên trong chu trình bệnh học của SARS-CoV-2 của cơ thể con người thường rất thấp. Chính vì điều này mà khi virus bám trên hầu họng cơ thể chúng ta khó có thể nhận ra để chống lại.

Với các điều trên đã khiến tải lượng virus trong cơ thể dễ dàng tăng lên nhanh chóng và vượt quá khả năng trung hòa của kháng thể được tạo ra bởi các vaccine ngừa Covid-19. Đó là lý do vì sao vaccine khó kéo dài hiệu quả bảo vệ cơ thể.

So với các loại virus viêm gan B lây qua đường máu, đường tình dục, từ mẹ sang con; virus HPV lây truyền qua đường tình dục; virus bại liệt lây lan thông qua tiếp xúc chất thải qua phân của người bệnh; người bệnh uốn ván thường là do tiếp xúc bụi, đất, vật dụng rỉ sét tại các vết thương hở…

Thường những điều này có khả năng mắc phải virus gây những bệnh này thấp hơn nhiều so với virus gây Covid-19. Chính đặc tính đó đã góp phần gián tiếp kéo dài hiệu quả phòng ngừa của các vaccine này.

Công nghệ sản xuất vaccine mới

Trước kia các vaccine ngừa sởi, thủy đậu được dùng công nghệ vector virus nhân bản (replicating virus) tạo hiểu quả cao nhất . Đặc biệt tạo ra đáp ứng miễn dịch kéo dài suốt đời.

Còn một số loại vaccine khác dùng công nghệ vector virus không nhân bản (non-replicating virus) hoặc dựa trên protein tuy có hiệu quả không kéo dài, nhưng chúng thường được bổ sung các chất bổ trợ (adjuvant) để tăng cường đáp ứng miễn dịch (ví dụ vaccine ngừa uốn ván, viêm gan A).

Nhưng với 2 loại vaccine Pfizer-BioNTech và Moderna được xem là có hiệu quả cao nhất hiện nay lại được sử dụng công nghệ công nghệ mới hoàn toàn là mRNA, không cần dùng đến adjuvant.

Ngoài ra, vaccine AstraZeneca tuy cũng dựa trên công nghệ vector virus không nhân bản nhưng cũng không dùng đến adjuvant.